احادیث گهربار از ائمه درباره تهمت

تهمت و بهتان از جمله اعمال زشت و زننده ای است که خود شیطان هم از آن بیزار است. شیطان با این که از کارهای زشت و اعمال انسان استقبال می کند، اما در برخی موارد هم از کارهای انسان دوری می جوید. تهمت زدن هم به قدری زشت و نا پسند است که شیطان هم از آن خجالت می کشد. با اقدام به تهمت زنی وجهه اشخاص در جامعه یا به عبارتی آبروی فرد از بین می رود. عمل بهتان آثار بدی را هم برای تهمت زننده و هم برای شخص تهمت زده شده به دنبال دارد. ما در این سایت طوطیا چندین"حدیث درباره تهمت" و بهتان را از معصومین و آیات قرآن را برای شما گردآوری کرده ایم.

چه عملی تهمت نامیده می شود؟

برخی افراد بدون هیچ دلیلی به دیگران تهمت می زنند بدون این که بتوانند چیزی را اثبات کنند. اما تهمت به طور کلی به عملی گفته می شود که انسان در میان جمعی از مردم بزند و برای اثبات آن دلیل کافی نداشته باشد.

پس اگر از فردی در برابر فردی دیگر پرسشی شود و از او خواسته شود که موضوعی نامعلوم را اثبات کند، این عمل بهتان یا تهمت زنی نامیده نمی شود. به همین خاطر برای شفاف سازی و دوری از گناه پیش از هر چیزی از خود فرد سوال کنید. در روایات مختلفی از امامان نیز آمده است که نبایستی به شنیده های مردم اکتفا کرد ،به این علت که حضرت علی (ع) فرموده اند: بین حق و باطل چهار انگشت فاصله وجود دارد.

اما سوالی که مطرح می شود این است که در برابر شنیدن تهمت چه باید کنیم؟

جوابی که برای این پرسش می توان داد این است که نباید یک طرفه به قاضی رفت.

آیاتی از قرآن درباره تهمت و بهتان

• سوره نساء آیه 112: «وَمَن یَکْسِبْ خَطِیئَهً أَوْ إِثْمًا ثُمَّ یَرْمِ بِهِ بَرِیئًا فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِینًا؛ و هر کس خطا یا گناهى مرتکب شود سپس آن را به بى‏گناهى نسبت دهد قطعا بهتان و گناه آشکارى بر دوش کشیده است».

• در آیات 23 و 24 سوره مبارکه نور :«إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ(23) یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ؛ بى‏‌گمان کسانى‌که به زنان پاکدامن بى‌‏خبر [از همه جا] و با ایمان نسبت زنا مى‌‏دهند در دنیا و آخرت لعنت ‏شده‏‌اند و براى آن‌ها عذابى سخت‏ خواهد بود (23)در روزى که زبان و دست‌ها و پاهایشان بر ضد آنان براى آن‌چه انجام مى‏‌دادند شهادت مى‏‌دهند».

• آیه 58 سوره احزاب: «وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِینًا؛ و کسانى‌که مردان و زنان مؤمن را بى‌‏آنکه مرتکب [عمل زشتى] شده باشند آزار مى‌‏رسانند قطعاً تهمت و گناهى آشکار به گردن گرفته‏‌اند».

• در آیه 12 سوره نور: «لَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنفُسِهِمْ خَیْرًا وَقَالُوا هَذَا إِفْکٌ مُّبِینٌ؛ چرا هنگامى‌که آن [بهتان] را شنیدید مردان و زنان مؤمن گمان نیک به خود نبردند و نگفتند این بهتانى آشکار است» در این آیه، جمله «چرا گمان خیر به خودشان نبردند»ت عبیر بسیار لطیفی است و اشاره دارد به این‌که مؤمنان باید همه اعضای جامعه خود را، که افراد مؤمنند، یکی بدانند و همگان را از خود حساب کنند و هرچه را که درباره خود نمی‌پسندند، درباره آنان هم نپسندند؛ زیرا گمان بد بردن درباره دیگر مؤمنان را گمان بد درباره خودشان بر شمرده است.

در قرآن کریم متجاوز از 6 آیه وارد است که ماده بهتان در آن بکار برده شده است و علاوه بر اینها، آیات زیادی وجود دارد که ماده بهتان در آن ها صریحا ذکر نشده و لکن مربوط به آن بوده و از موارد و آثار بهتان گفتگو می کند.

بدیهی است که در این آیات نیز که ماده بهتان در آنها نام برده شده تنها برخی از احکام و آثار آن مورد تذکر واقع شده و خیلی از مسائل مربوط به بهتان از جمله مسأله: فرق بین غیبت و بهتان و سایر صفات روحی را بصراحت مورد بررسی قرار نمی دهد و تنها اخبار و روایات معتبر است که باین مسأله می پردازد.

ازاینرو این اصل مهم اسلامی را می پذیریم که در توجیه و تبیین آیات و تعیین موارد روشن آنها، نیازمند کلمات گهربار ائمۀ اطهار و مفسران و کارشناسان وحی و فهم قرآن هستیم.

امام کاظم(ع) فرمود: «من ذکر رجلا من خلفه بما هو فیه عرفه الناس لم یغتبه و من ذکره من خلفه بما هو فیه مما لا یعرفه الناس، اغتابه و من ذکره بما لیس فیه فقد بهته» یعنی«کسیکه پشت سر دیگری بدگوئی کند بکلامی که مردم آنها را می دانند غیبت محسوب نمی شود و اگر بدگوئی از دیگری کند در حالیکه دیگران از آن صفت زشت و ناپسند خبر ندارند غیبت بشمار می آید و لکن معنای بهتان اینست که کسی از کس دیگری بدگوئی کند که در او نیست باو بهتان زده است».

چنانکه خوانندگان ملاحظه می کنند از نظر رهبران اسلامی غیبت حرام، تنها در دو مورد صدق می کند:

• اول در موردی که صفت بد در شخص مورد غیبت، وجود داشته باشد.

• دوم اینکه صفت زشت و ناپسند و یا گناه مرتکب شده برای دیگران معلوم نباشد بدین ترتیب که گناهی را در خفا انجام داده و در ارتکاب آن تظاهری نداشته باشد و شخص دیگری بآن پی برده بخواهد آنرا در نزد دیگری افشا کند و آبروی او را ببرد.

و لکن اگر عمل زشت و ناپسندی را آشکارا انجام داده و برای مردم نیز معلوم باشد غیبت شمرده شده نقل این صفت نزد دیگری از حرمت غیبت مستثنی می باشد.

اما بهتان تنها در صورتی تحقق پیدا می کند که بدگوئی، در صفت و یا عمل زشتی باشد که در شخص وجود ندارد و شخص بهتان زننده تنها از طریق دروغ و افتراء، عمل یا صفت زشت را به او نسبت می دهد.

فرق افتراء با دروغ

افترا نوعی کذب است، با این تفاوت که افترا دروغ بر ضد دیگران است با کلامی که آنان بدان رضایت ندارند؛ اما «کذب» گاهی در حق خود است و گاهی در حق دیگران، افزون بر اینکه آنان ممکن است رضایت به آن نیز داشته باشند؛ مانند اینکه کلامی غیر واقعی در مدح شخصی یا با هدف اصلاح بین متخاصمین بیان گردد که چنین کلامی دروغ است؛ اما افترا نیست

در اخبار آمده که شیطان خطاب به موسی (ع) گفت :
« من اگر بخواهم جامعه‌ای را ناامن کنم، در آن جامعه تهمت را زیاد می‌کنم و برای اینکه بخواهم تهمت را در جامعه زیاد کنم، بستر غیبت را فراهم می‌کنم » .

• رسول خدا صلی الله علیه واله می فرمایند :

هر کس به مرد یا زن مؤمن بهتان زند یا درباره او چیزی بگوید که از آن مبراست، خداوند متعال در روز رستاخیز او را بر تلّی از آتش نگه دارد تا از حرف خود درباره آن مومن برگردد.

مَن بَهَتَ مُؤمِناً أَو مُؤمِنَهً أَو قَالَ فِیهِ مَا لَیسَ فِیهِ أقَامَهُ اللهُ تَعَالی یَومَ القِیَامَهِ عَلَی تَلٍّ مِن نَّارٍ، حَتَّی یَخرُجَ مِمَّا قَالَهُ فِیهِ.

عیون الاخبار الرضا - علیه السلام -، جلد 2، صفحه 33

• پیامبر خدا (ص) می فرمایند :

قَذفُ مُحصَنَهٍ یُحبِطُ عِبادَهَ مِئهِ سَنهٍ.

تهمت زدن به زن شوهردار ( پاکدامن ) ، عبادت صد ساله را بر باد مى دهد.

• رسول خدا صلی الله علیه واله می فرمایند :

فاسق چهار نشانه دارد: (اشتغال به) لهو، لغو، دشمنی و بهتان.

وَ أَمَّا عَلامَهُ الفَاسِقِ فَأَربَعَهٌ: اَللَّهوُ، وَ اللَّغوُ، وَ العُدوَانُ، وَ البُهتَانُ. بحار الانوار، جلد 1، صفحه 120

• امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند :

هر کس خود را در معرض تهمت قرار دهد، نباید کسی را که به او بدگمان می شود ملامت کند.

مَن وَضَعَ نَفسَه مَواضِعَ التُّهمَهِ فَلا یَلُومَنَّ مَن أَسَاءَ بِهِ الظَّنَّ

• امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند :

از رفت و آمد به جاهای تهمت برانگیز و مجالسی که گمان بد به آنها برده می‏شود بپرهیز؛ زیرا دوست بد همنشین خود را می‏فریبد.

إیَّاکَ وَ مَوَاطِنَ التُّهَمَهِ وَ المَجلِسَ المَظنُونَ بِهِ السُّوءُ، فَإنَّ قَرینَ السُّوءِ یَغُرُّ جَلِیسَهُ. بحار الانوار، جلد 75، صفحه 90

• امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند :

بهتان زدن به آدم بی گناه (گناهش) بزرگتر از آسمان است.

اَلبُهتَانُ عَلَی البَرِئِ أعظَمُ مِنَ السَّمَاءِ. بحار الانوار، جلد 78، صفحه 31

• امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند :

هر که به جاهای بد رفت و آمد کند، مورد بدگمانی و تهمت واقع شود.

مَن دَخَلَ مَدَاخِلَ السُوءِ اِتَّهَمَ. بحار الانوار، جلد 75، صفحه 91

• امام على (ع) می فرمایند :

مِن الکبائرِ : الشِّرکُ باللّه ِ تعالى··· و رَمیُ المُحصَناتِ الغافِلاتِ المُؤمِناتِ.

از گناهان کبیره است: [ شرک به خدا ]··· و تهمت زنا زدن به زنان پاکدامن مؤمن.

• امام سجاد علیه السلام می فرمایند :

هر کس به مردم عیبی را که دارند نسبت دهد، مردم به او عیبی را که ندارد نسبت دهند.

مَن رَمَی النَّاسَ بِمَا فِیهِم رَمُوهُ بِمَا لَیسَ فِیهِ. بحار الانوار، جلد 78، صفحه 160

• امام جعفر صادق علیه السلام می فرمایند :

غیبت آن است که در مورد برادرت آنچه را خدا پوشانده بیان کنی و بهتان آن است که آنچه در او نیست را به او نسبت دهی.

إنَّ مِنَ الغِیبَهِ أَن تَقُولَ فی أَخِیکَ مَا سَتَرَهُ اللهُ عَلَیهِ، وَ إنَّ مِنَ البُهتَانِ أَن تَقُولَ فی أخیکَ مَا لَیسَ فِیهِ.

• امام جعفر صادق علیه السلام می فرمایند :

هرگاه مؤمن به برادر (دینی) خود تهمت زند، ایمان در قلب او ناپدید می شود همچنان که نمک در آب حلّ می‏شود.

إذَا اِتَّهَمَ المُؤمِنُ أخَاهُ اِنمَاثَ الإیمَانُ مِن قَلبِهِ کَمَا یَنمَاثُ المِلحُ فی المَاءِ. الکافی، جلد 2، صفحه 361

• امام جعفر صادق علیه السلام می فرمایند :

هر کس به برادر دینی خود تهمت زند حرمتی میان آن دو به جا نمی‏ماند.

مَن اِتَّهَمَ أخَاهُ فی دِینِهِ فَلا حُرمَهَ بَینَهُمَا. الکافی، جلد 2، صفحه 361

• امام جعفر صادق علیه السلام می فرمایند :

هر کس به مرد یا زن مؤمن بهتان زند خداوند در روز رستاخیز او را در طینت خبال نگه دارد تا حرف خود را پس گیرد. (ابن ابی یعفور می‏گوید) عرض کردم: طینت خبال چیست؟ حضرت فرمود: چرک و زردابه‏ای است که از شرمگاه زنان فاحشه بیرون می‏آید.

مَن بَاهَتَ مُؤمِناً أَو مُؤمِنَهً بِمَا لَیسَ فِیهِمَا حَبَسَهُ اللهُ عَزَوَجَلَ یَومَ القِیَامَهِ فی طِینَهِ خَبَالٍ، حَتَّی یَخرُجَ مِمَّا قَالَ، قُلتُ: وَ مَا طِینَهُ خَبَال؟ قَالَ: صَدِیدٌ یَخرُجُ مِن فُرُوجِ المُؤمِسَاتِ یَعنِی الزَّوَانِی. معانی الاخبار، صفحه 164

• امام جعفر صادق (ع) می فرمایند:

«الْبُهْتَانُ عَلَی الْبَرِیِّ أَثْقَلُ مِنَ الْجِبَالِ الرَّاسِیَاتِ»

بهتان و تهمت زدن به انسان بی گناه سنگین تر از کوه های استوار است.

• در روایتی از امام جعفر صادق (علیه السلام ) در این باره آمده است :

اذا اتهم المؤمن اخاه انماث الایمان من قلبه کما ینماث الملح فی الماء

آن گاه که مؤمن به برادر مؤمنش تهمت زند، ایمان در دل او ذوب می شود؛ همان گونه که نمک در آب ذوب می شود.
همان طور که از این روایت بر می آید، تهمت موجب از بین رفتن ایمان مؤمن می شود.

عقوبت دنیوی و اخروی تهمت

تهمت زدن هم عقوبت اخروی دارد و هم عقوبت دنیوی. عقوبت تهمت هم دنیای انسان را تخریب می‌کند و هم آخرت انسان را. جالب این است راجع به تهمت داریم که خود خداوند در دنیا از تهمت زننده انتقام می گیرد.

پیغمبر اکرم یک وقت در حضور اصحاب فرمود: آیا به شما خبر ندهم که بدترین مردم کیست؟ گفتند: بلی یا رسول الله. فرمود: بدترین مردم آن کسی است که خیر خودش را از دیگران منع می کند و هر چه دارد تنها برای خودش می خواهد. آن هایی که حاضر بودند گمان کردند با این مقدمه دیگر بدتر از این افراد کسی نیست. یک وقت فرمود: آیا می خواهید به شما بگویم از این بدتر کیست؟ صنف دیگری را ذکر فرمود. اصحاب گفتند: خیال کردیم بدتر از این گروه دوم دیگر کسی نیست. بعد فرمود: آیا می خواهید از آن بدتر را به شما بگویم کیست؟ گفتند از این بدتر هم مگر هست؟ آنگاه صنف سوم را فرمود: بدتر از این افراد، مردمان بدزبان فحاش تهمت زن و آبروبرند. اینجا دیگر حضرت توقف کرد، یعنی بدتر از اینها دیگر وجود ندارد.

راه های درمان تهمت

پاک ساختن زبان از آفت تهمت ، با کوششی مداوم میسر خواهد بود. درمان این بیماری را باید با اندیشه و دقت در پیامدهای زشت و نازیبای آن آغاز کرد؛ سپس به یادآوری مستمر آن ها پرداخت که : «فان الذکری تنفع المومنین»

یادآوری پیامدهای تهمت ، تنفر و انزجار قلبی انسان از این رفتار زشت و پلید را در پی خواهد داشت و بدیهی است که تمام حرکات درونی و برونی انسان ، بر پایه "دوست داشتن " و "نفرت ورزیدن" انجام می گیرد؛ از این رو می باید در صدد ایجاد و تقویت حالت انزجار از تهمت بر آمد تا بتوان به سوی ترک آن گام برداشت . همچنین باید به ارزش و عظمت آبروی دیگران اندیشید تا به سادگی به سمت تخریب آن گام برداشت .

دین مبین اسلام ، آبرو و حرمت مۆ من را بزرگ تر از کعبه و حتی قرآن دانسته است و با آگاهی از چنین ارزشی ، هیچ کس نباید به خود اجازه دهد به حریم آبروی دیگران تجاوز کند. تقویت حسن ظن و حمل رفتار دیگران بر وجه نیکو، راه دیگری برای درمان این بیماری نابود کننده است .